Ek sit nou al lank en wonder oor die Van Dyk-familie se herkoms. Ja, ja, ek weet die Geslagsregister sê ons kom uit Ysenberge (tans Izenberge) in België: maar wanneer is Jan van Dyk of sy kinders gebore - hoe oud was hulle toe hulle in Suid-Afrika aangekom het, wat het van die ma geword en, waaroor ek die meeste wonder, waarom het hulle na Suid-Afrika gegaan?
In 'n poging om hierdie vrae te beantwoord, is ek besig om deur die doop- huweliks-, en sterfteaktes van Ysenberge in die periode 1634 tot 1690 te sif. Maar dit vat baie lank, of liewer: baie, baie, baie lank. Hoekom? Wel, om mee te begin is die inskrywings in Latyn, nié 'n taal waarmee ek baie ervaring het nie. Asof dit nie erg genoeg is nie, was dit ook nie altyd 'n taal waarmee die pastoor baie ervaring gehad het nie, wat beteken dat woorde uitgelaat of verkeerd gespel word. En derdens, laat hierdieselfde pastore se handskrifte dikwels veel te wense oor. Dit laat mens met 'n werk wat eintlik voltydse toewyding nodig het, maar waarvoor ek slegs 'n uur of twee per week oor het.
Hier volg 'n paar voorbeelde uit die doopregisters van Ysenberge/Izenberge, met transkripsies en vertaling, ter informasie en vermaak.
Die eerste voorbeeld is die maklikste: hierdie pastoor het redelik duidelik geskryf en kan ek dit sonder te veel moeite oorskryf en vertaal (wat dan ook die betekenis van paleografie is: die oorskrywing van antieke tekste). Die woorde in hakies kom nie self in die teks voor nie en 'n vraagteken dui daarop dat ek nie seker is oor die woord nie.
Die vigesima
septima februarij
anni milesimi
sexentesimi septuagesimi
quarti baptisavi
corneliam filiam
francisci
venderloo et Anna van hille
c-jugium nataam
vigesima quinta huius (mensis)
susceperunt
Joannes venderloo ex
beueren et
cornelia van hille ex Isenb:
J Flamour pl?
(pastor loci)
|
Op die 27ste
Februarie,
in die jaar 1674 (letterlik uitgeskryf)
is gedoop
Cornelia, dogter van
Franciscus
Venderloo en Anna van Hille,
eggenote. Gebore
die 25 van hierdie (maand).
Doopgetuies was
Joannes venderloo uit
Beveren en
Cornelia van Hille uit Izenberge.
J. Flamour,
plaaslike pastoor
|
Buiten die woord wat die pastoor uitgelaat het ("mensis"/"maand"), bied bostaande nog 'n voorbeeld van 'n stok tussen my speke: afkortings. By die derde reël van onder is die eerste woord cjugium, maar die c het 'n strepie bo-op. Dit beteken dat die woord afgekort is: dit is eintlik conjugium. Ek herken die woord, want ek het hom al telkemale in ander rekords teëgekom, maar daar is helaas meer as genoeg afgekorte woorde wat ek nie herken nie. Die pastore besluit immers self wat hulle gaan afkort en hoe, eerder as om 'n vooraf bepaalde stelsel te gebruik. Ook is in hierdie geval die woord "maand" ("mensis") uitgelaat.
En dan is daar ongelukkig heeltemal te veel inskrywings waar die pastoor soos 'n krap geskryf het:
Dan probeer ons maar ons bes:
xxiije aprilis
baptizavi barbaram
filiam
irberti de
holander et petronilla
bransbers/? conogm
natum xxi nat:
susceptores
Jacobus de holander
ex Ijsenberge
Joanna uxor
Jacobi onterseune
filij maliardi
ex IJsenberge
|
23ste April (1634)
Gedoop, Barbara,
dogter van
Irbertus de
Holander en Petronilla
Bransbers/?,
eggenotes. Gebore die 21ste gebore.
Doopgetuies
Jacobus de Holander
uit Ysenberg,
Joanna, vrou van
Jacobus Onterseune
en dogter van Maliardi
uit Ysenberge.
|
Bogenoemde pastoor het nie baie hard probeer nie: 'n naam soos Irbertus is haas onmoontlik en "gebore die 21ste gebore", is nie baie sinvol nie. Nie seker oor die "Brantbers"-van nie, dit kan ook byvoorbeeld Brantlers of Branslers wees (weereens, 'n uiters ongewone van, selfs vir dié tyd - laat my wonder of die ou hardhorend was).
Die inskrywings volg egter almal dieselfde volgorde, wat dit maklik maak om woorde te herken en die nodige inligting raak te sien.
Maar dan kry mens nou soms 'n inskrywing soos die volgende, wat my hart breek:
My vertaling in hierdie geval moet met 'n knip sout geneem word, want hier is baie nuwe woorde (en Latynse woorde se betekenis verander afhangende van die plek in die sin en die agtervoegsels). Weer het ons Mnr. Flamour, wat nou nie weer só mooi skryf soos in die eerste voorbeeld nie.
1676
Die tertia
Januarij anni supradicti
baptisavit
Infrascriptus Joannam de Leugen
Inventura in
porticu annexo ecclesia Isenbergam
cuius pater et
mater facto huiur inde
examine nescitus.
susceperunt Petrus
van Roesten disci
magister et Catharina Hudens
testetrix uterqe
ex Isinberge
J. Flamour
|
1676
Op die derde dag
van Januarie in die jaar hierbo aangegee,
het die
ondergetekende gedoop, Joanna de Leugen,
gevind in 'n kamer
verbind aan die kerk van Isenberg.
Wie die vader of
moeder van die kind inderdaad is,
het ondersoek nie
kon toon nie/moet ondersoek word?
Doopgetuies was Petrus van Roesten "disci magister" en
Catharina Hudens,
beide getuies uit Isinberge.
|
Die gegewe van, "Leugen", verwys na die kerkportaal waar sy gevind is: in baie Wes-Vlaamse dorpies het die kerkportaal as "De Leughen" bekend gestaan, want dit is waar almal na die oggenddiens gaan staan en skinder het oor die plaaslike skandale.
Alhoewel ek nog hoegenaamd geen van Dyk's gevind het nie - en ook geen persone met dieselfde voorname nie - is die 'n interessante tydverdryf: mens leer die inwoners en pastore van hierdie klein dorpie in die 1600's - en die manier waarop hulle gelewe het - baie goed ken. Ek betwyfel intussen egter sterk of énige van die Van Dyk's daar gebore is. Moontlik het die vader as kind daar grootgeword en homself as "van Ysenberg" beskou (alhoewel hy nie daar gebore is nie), of het hy daarheen verhuis ná die gebore van sy jongste kind, Anna. Hoe dit ook al sy, ek sal dit eers met sekerheid kan bevestig ná ek al die rekords deurgesif het.
